‘Roep om rechtvaardigheid’. Hof van Busleyden, Mechelen, uitstap 19 april

LEVENDIGE TAFERELEN VAN RECHT, ONRECHT EN RECHTSPRAAKDe geboorte van Vrouwe Justitia

Waarom torst Justitia een zwaard en een weegschaal? En hoe belanden
kathedralen op een passietafereel? Een expo in Mechelen over recht en
onrecht zoomt in op de kracht van universele beeldtaal. GEERT VAN DER SPEETEN

Een portret van Mozes hangt in het Hof van Busleyden naast een paneeltje in
grisailletechniek waarin Jan Brueghel een bekend motief overneemt van zijn beroemde
vader: Christus en de overspelige vrouw.
Twee keer speelt tekst een belangrijke rol: de tien geboden, gebeiteld in steen, naast
de vluchtige woorden (wie zonder zonde is, werpe de eerste steen) die Jezus in het zand
schrijft.
In Roep om rechtvaardigheid markeren deze twee schilderijen de overgang van de
oude wetten naar de nieuwe wetten, die meer interpretatie mogelijk maken en meer
mildheid toelaten. Maar tegelijkertijd zijn dit ook krachtige, tot de verbeelding
sprekende werken. Ze laten zien hoe kunst in de zestiende eeuw een bepalende rol ging
spelen in de beeldtaal die we nog altijd hanteren over recht, onrecht en rechtspraak.
Ecce homo
De tentoonstelling is de prelude voor het nieuwe stadsmuseum dat in juni de deuren
opent in het voormalige renaissancepaleis in Mechelen. De permanente collectie zal in
het teken staan van de kunst uit de Bourgondische periode. Roep om rechtvaardigheid
rondt ook een stads project af rond de Grote Raad van Mechelen, een van de eerste
gecentraliseerde rechtsinstellingen.
Van dit festival mag de expo zich alvast tot orgelpunt kronen: ze heeft een
uitgesproken thema en brengt tachtig werken bijeen uit prestigieuze collecties. Daarbij
onder meer Het oordeel van Salomon, van Rubens en zijn atelier, uit het Prado, een
tekening van Bruegel uit het British Museum en een imposant passietafereel van
Quinten Massijs uit Coimbra. Het Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen
verleende logistieke en artistieke bijstand en hielp ook mee om de bruiklenen te
realiseren.
Het tafereel van Massys is een Ecce homo op zijn best. Hoe Pontius Pilatus, getooid in
een hermelijnen mantel, de gepijnigde Christus minzaam bij de arm neemt, maar hem
toch moet overlaten aan de woede van het volk: Massys benadrukte voor zijn eigen tijd
‘De synagoge’, onderdeel van een groter retabel. (musea brugge, groeningemuseum)
de relevantie van het onrecht dat hier werd aangedaan. Dat tonen details als de
kathedraal op de achtergrond en het perspectief dat ons in de woedende menigte laat
kijken. Het is alsof de kunstenaar hier de vraag lanceert aan zijn zestiende-eeuwers: wat
zouden jullie gedaan hebben?
Papierwinkel
Curator Samuel Mareel is een literatuurwetenschapper, gespecialiseerd in de
zestiende eeuw. Hij raakte gefascineerd door de verhalende, theatrale en universele
kracht van gerechtigheidstaferelen.
Uit New Orleans liet hij Het kabinet van een advocaat van Marinus van
Reymerswaele overkomen, een satirisch schilderij dat zijn stelling mooi illustreert. We
zien een vadsige, druk gesticulerende advocaat die geassisteerd wordt door een vlijtige
klerk. Tegenover hem: drie cliënten, die in wijzerzin telkens jaren ouder lijken te
worden. De oudste steekt de advocaat een geldbuidel toe. Op basis van een concrete
rechtszaak die twaalf jaar duurde, laat Van Reymerswale hier zien dat de traagheid van
de papierwinkel van alle tijden is.
De onthoofding op De marteldood van de heilige Catharina van Jan Provoost
bekijken we sinds de IS-video’s met andere ogen, zegt Mareel. ‘Het is een aspect van het
christendom dat moeilijk ligt: de gelukzalige blik van iemand die sterft voor zijn geloof
komt vandaag vreemd over. Maar de beeldtaal heeft wel een bepalende rol gespeeld.’
Een allegorie die geleidelijk aan vaste vorm krijgt: de tentoonstelling illustreert dat
met vrouwe Justitia. Haar weegschaal erfde ze van aartsengel Michael, het zwaard van
Judith, de blinddoek van Synagoge, het gebedshuis van de Joden. Of hoe een van de
meest verspreide personifi caties uit de kunstgeschiedenis een boeiende geboorte kende.

Verschenen in De Standaard DS2 van 21 maart 2018